آشنایی با عمل لیزر موضوعی است که در این مقاله به آن می پردازیم. لیزر، نوری هماهنگ و پرانرژی است که امروزه در پزشکی و زیبایی به‌عنوان ابزاری دقیق و ایمن شناخته می‌شود. در عمل‌های لیزری، نور با شدت کنترل‌شده به بافت هدف تابیده می‌شود تا بدون آسیب به اطراف، اثر درمانی خود را بگذارد؛ از حذف موهای زائد گرفته تا جوانسازی، ترمیم پوست و حتی جراحی‌های ظریف. هر نوع لیزر طول موج خاصی دارد که برای تیپ پوستی و کاربرد معینی تنظیم می‌شود؛ مثلاً دایود برای پوست‌های ایرانی و Nd:YAG برای پوست تیره مناسب‌تر است. مزیت‌های چشمگیر لیزر شامل دقت بالا، درد کم، ترمیم سریع و نتایج ماندگار است. البته مهارت پزشک، انتخاب دستگاه معتبر لیزر و مراقبت درست قبل و بعد از درمان در پیشگیری از عوارض حیاتی است. به‌طور خلاصه، لیزر پلی میان فناوری و پزشکی مدرن است که اگر در محیط استاندارد انجام شود، تعریفی تازه از زیبایی و ایمنی ارائه می‌دهد.
آنچه در این مقاله می خوانید…
عملکرد لیزر به چه صورت است؟
لیزر یکی از بزرگ ترین دستاوردهای علم فیزیک و پزشکی است که بر پایه پدیده ای به نام تابش القایی کار می کند. در این فرایند، اتم های ماده فعال با دریافت انرژی، فوتون هایی هم فاز و هم رنگ آزاد می کنند و نوری تولید می شود که توان بالا و دقت خیره کننده دارد. این نور از میان محفظه ای با دو آینه بازتاب دهنده عبور کرده و به پرتو باریکی تبدیل می شود که توان نفوذ در بافت‌های بسیار ظریف بدن را دارد. در پزشکی، از این ویژگی برای برش، ترمیم، یا تخریب کنترل شده سلول‌ها استفاده می شود بدون آنکه بافت سالم اطراف صدمه ببیند. در لیزر درمانی پوست و مو، اشعه به گونه ای تنظیم می شود که رنگدانه یا فولیکول خاصی را هدف قرار دهد. به همین دلیل، لیزر امروزه جایگزین بسیاری از روش‌های سنتی مانند جراحی های تهاجمی و روش‌های موقتی حذف مو شده است.
اجزای اصلی لیزر
| جزء اصلی | کارکرد اصلی | نمونه |
|---|---|---|
| منبع انرژی | برانگیختن اتم‌های ماده فعال برای آغاز تابش | لامپ فلاش، دیود یا جریان الکتریکی |
| ماده فعال | محل تولید نور لیزر از طریق تابش القایی | گاز CO₂، جامد Nd:YAG، یا دیود نیمه‌رسانا |
| کاواک (محفظه تشدید) | بازتاب و تقویت فوتون‌ها تا ایجاد پرتو منسجم | دو آینه در دو سر محفظه |
| آینه خروجی | عبور بخشی از نور تقویت‌شده به بیرون | بازتاب جزئی برای ایجاد پرتو خروجی |
| سیستم خنک‌کننده | کنترل حرارت و حفظ پایداری عملکرد | هوا‌خنک یا آب‌خنک |
| واحد کنترل | تنظیم توان، پالس و ایمنی دستگاه | برد الکترونیکی و نرم‌افزار تنظیم لیزر |
چرا لیزر نور متفاوتی دارد؟
نور لیزر مانند نور معمولی نیست؛ زیرا همه ی ذرات نور آن هم زمان، هم رنگ و در یک مسیر منظم حرکت می کنند. در نور معمولی، فوتون‌ها با طول موج ها و فازهای مختلف پخش می شوند و به صورت تصادفی ساطع می گردند، اما در لیزر، همه فوتون ها دقیقاً هم جهت و هم فاز هستند؛ به همین دلیل پرتو لیزر قدرت تمرکز، نفوذ و برش بسیار بالایی دارد. این خصوصیت با مکانیزم تقویت نور به وسیله تابش القایی حاصل می شود که به آن Coherent Light می گویند. همین تمرکز بی نظیر باعث می شود لیزر بتواند در یک نقطه کوچک انرژی زیادی آزاد کند و با تنظیم طول موج، سلول ها یا رنگدانه های خاصی را هدف بگیرد. این یکنواختی و خلوص رنگی موجب می‌شود در زیبایی، جراحی و چشم پزشکی دقت درمان تا حد میکروسکوپی بالا رود، بدون آسیبی به بافت‌های مجاور.
انواع لیزرهای پرکاربرد
لیزرها در پزشکی امروزی به عنوان ابزاری دقیق، سریع و چند منظوره شناخته می‌شوند. هر نوع لیزر بر اساس طول موج و عمق نفوذ برای کاربرد خاصی طراحی شده است؛ از حذف موهای زائد گرفته تا درمان چین و چروک یا حتی جراحی‌های پیچیده. در واقع، تفاوت بین مدل‌ها در نوع ماده فعال (جامد، گازی یا نیمه رسانا) و میزان جذب آن توسط رنگدانه یا آب موجود در بافت بدن است. سه گروه اصلی لیزرهای پزشکی شامل لیزرهای حذف موهای زائد (الکساندرایت و دایود)، لیزرهای فرکشنال برای جوانسازی پوست و لیزرهای جراحی هستند که هرکدام با تنظیم پالس، انرژی و مدت تابش، عملکرد اختصاصی دارند. شناخت تفاوت این فناوری‌ها برای انتخاب صحیح دستگاه در کلینیک‌ها ضروری است، زیرا هر پوست و بافت به طول موج مشخصی پاسخ می‌دهد.
لیزر موهای زائد
هدف اصلی در لیزر موهای زائد، تخریب انتخابی فولیکول مو بدون آسیب به پوست اطراف است. دستگاه جدید الکساندرایت با طول موج ۷۵۵ نانومتر برای پوست روشن و موهای نازک مناسب است و سرعت بالایی دارد. دایود با طول موج ۸۰۸ نانومتر عمق نفوذ بیشتری دارد و گزینه ایده‌آل برای نوع پوست ایرانی (تیپ ۳ و ۴) به شمار می‌رود. Nd:YAG با طول موج ۱۰۶۴ نانومتر برای پوست‌های تیره‌تر ایمن‌تر است، زیرا جذب آن توسط ملانین کمتر است. عملکرد هر سه نوع بر پایه گسیل کنترل‌شده نور و تبدیل آن به حرارت کنترل‌شده است که رشد دوباره مو را متوقف می‌کند. تعداد جلسات معمولاً بین شش تا هشت بار است و نتایج بلندمدتی در کاهش رشد مو دیده می‌شود، در حالی که رعایت مراقبت‌های پس از لیزر از بروز التهاب یا تغییر رنگ پوست جلوگیری می‌کند.
This prospective trial investigated the efficacy of a 755‑nm Alexandrite laser in treating hidradenitis suppurativa and hair density reduction after four monthly sessions. Results revealed substantial decrease in terminal hair growth, fewer inflammatory nodules, and improved skin texture. The therapeutic benefits persisted for at least two months post‑treatment with no serious adverse effects. Only mild transient erythema was observed.
این کارآزمایی بالینی آینده‌نگر اثر لیزر الکساندرایت ۷۵۵ نانومتر را بر درمان پرمویی و کاهش عفونت‌های التهابی پوست بررسی کرد. پس از چهار جلسه ماهانه، کاهش چشمگیری در تراکم موهای ترمینال و ضایعات التهابی مشاهده شد و بافت پوست به‌طور محسوسی صاف‌تر و یکنواخت‌تر گردید. اثرات درمانی حداقل تا دو ماه پس از پایان جلسات پایدار باقی ماند. هیچ گونه عارضه جدی گزارش نشد و تنها قرمزی موقتی در ساعات ابتدایی پس از هر جلسه دیده شد.
منبع: sciencedirect
لیزر فرکشنال و CO₂ برای جوانسازی
لیزر فرکشنال و CO₂ از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها برای بازسازی پوست و تحریک کلاژن هستند. این دو لیزر با بهره‌گیری از انرژی حرارتی کنترل‌شده، میکرو ستون‌های بسیار ظریفی روی لایه سطحی پوست ایجاد می‌کنند تا بافت‌های جدید و سالم جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده شوند. لیزر فرکشنال غیر تهاجمی‌تر بوده و دوران نقاهت کوتاه‌تری دارد، در حالی‌که لیزر CO₂ فرکشنال تأثیر عمیق‌تری بر چروک‌ها، جای جوش و اسکار دارد. هر دو روش باعث سفت‌تر شدن پوست و بهبود رنگ و بافت آن می‌شوند. در جلسات درمان، پوست ممکن است تا چند روز قرمز باشد، اما نتیجه نهایی طی چند هفته به صورت پوستی صاف‌تر و جوان‌تر دیده می‌شود. انتخاب نوع دستگاه باید بر اساس نوع پوست، عمق چروک‌ها و هدف درمانی پزشک انجام گیرد تا بهترین پاسخ به دست آید.
لیزر در جراحی‌های ظریف
کاربرد لیزر در جراحی‌های ظریف تحولی بزرگ در پزشکی نوین ایجاد کرده است. در جراحی دهان و فک، لیزر برای برش دقیق با حداقل خونریزی و ضد عفونی همزمان استفاده می‌شود. در جراحی‌های چشم مانند لازک و لیزیک، پرتوهای لیزر با دقت میکرونی قرنیه را اصلاح می‌کنند تا عیوب انکساری برطرف شود. در حوزه زیبایی بانوان نیز از لیزرهای کم توان و CO₂ برای تنگ‌سازی واژن، درمان خشکی و جوانسازی بافت استفاده می‌شود. مزیت اصلی این نوع جراحی‌ها دقت بالا، کاهش درد، کوتاهی دوران نقاهت و حداقل نیاز به بخیه است. به‌دلیل تمرکز و کنترل انرژی، آسیب بافتی ناخواسته کمتر رخ می‌دهد. این فناوری، جایگزینی مطمئن و مدرن برای جراحی‌های کلاسیک محسوب می‌شود و روزبه‌روز در کلینیک‌های تخصصی رایج‌تر می‌گردد
مراحل انجام لیزر
فرآیند انجام عمل لیزر در کلینیک ترکیبی از ارزیابی پوستی، تنظیم دستگاه و اجرای کنترل‌شده تابش است که باید توسط پزشک یا اپراتور حرفه‌ای انجام شود. در گام نخست، پوست کاملاً تمیز و از هر نوع کرم یا مواد آرایشی پاک می‌شود. سپس ناحیه مورد نظر شیو شده و بر اساس نوع پوست، ضخامت مو و رنگ ملانین، پارامترهای دستگاه تنظیم می‌گردد. پیش از شروع، عینک محافظ برای بیمار و اپراتور الزامی است تا از آسیب چشمی جلوگیری شود. در حین تابش، هر پالس نوری با انرژی دقیق به فولیکول مو یا بافت هدف برخورد می‌کند تا بدون تخریب لایه‌های سطحی، نتیجه درمانی ایجاد شود. پس از پایان جلسات، پوست خنک و آرام‌سازی می‌شود و کرم ترمیم‌کننده یا ضد آفتاب برای جلوگیری از التهاب استفاده می‌گردد.
مراحل انجام لیزر قدم به قدم
ارزیابی پوست
در اولین مرحله، معاینه کامل پوست و مو توسط پزشک یا کارشناس انجام می‌شود.
نوع پوست، تیپ رنگی، سابقه بیماری یا داروهای حساس‌کننده به نور بررسی می‌گردد.
این گفت‌وگو برای تعیین دستگاه مناسب مانند الکساندرایت، فناوری جدید دایود یا Nd:YAG ضروری است.
در همین مرحله برنامه جلسات و فاصله زمانی هرکدام مشخص می‌شود.
در صورت وجود موارد منع مصرف، درمان به زمان دیگری موکول می‌گردد.
آماده‌سازی پوست برای تابش
ناحیه منتخب شیو می‌شود تا انرژی نور مستقیماً به فولیکول برسد.
هرگونه کرم، دئودورانت یا مواد آرایشی از سطح پوست پاک می‌گردد.
روی پوست تمیز، ژل خنک‌کننده یا محافظ استفاده می‌شود تا از گرمای اضافی جلوگیری شود.
برای نواحی حساس مانند صورت یا بیکینی از ژل با خاصیت آرامش‌دهنده استفاده می‌شود.
در نهایت، اپراتور قبل از تابش، سلامت دستگاه و تمیزی لنز را بررسی می‌کند.
تنظیم پارامترهای دستگاه
دستگاه بر اساس نوع پوست، ضخامت مو و رنگ آن تنظیم دقیق می‌شود.
پارامترهایی مانند توان خروجی، زمان پالس و فاصله شات به دقت محاسبه می‌گردد.
در پوست‌های روشن از انرژی کمتر و در موهای ضخیم از انرژی بالاتر استفاده می‌شود.
هدف، تخریب انتخابی فولیکول بدون آسیب حرارتی به بافت اطراف است.
قبل از شروع کامل، تست کوچک روی ناحیه محدود انجام می‌شود تا واکنش بررسی شود.
تابش لیزر بر ناحیه درمان
در این مرحله عینک محافظ برای بیمار و اپراتور الزامی است.
پرتو لیزر به‌صورت ضربات کنترل‌شده روی ناحیه تابانده می‌شود.
هر پالس انرژی مستقیماً به ملانین مو برخورد کرده و ریشه را تحلیل می‌کند.
سیستم خنک‌کننده در لحظه برای جلوگیری از سوزش یا سوختگی فعال است.
در طول تابش، پزشک وضعیت پوست و پاسخ بافت را به‌طور مداوم بررسی می‌کند.
مراقبت‌های پس از لیزر
بلافاصله پس از پایان، پوست با پد خنک آرام‌سازی می‌شود.
کرم ترمیم‌کننده یا ژل آلوئه‌ورا برای کاهش قرمزی و التهاب به کار می‌رود.
بیمار باید تا ۴۸ ساعت از آفتاب مستقیم و گرمای زیاد دوری کند.
استفاده مداوم از ضد آفتاب با SPF بالا در روزهای پس از درمان ضروری است.
اپراتور نیز جلسه بعد را با توجه به چرخه رشد مو زمان‌بندی می‌کند.
مزایا و معایب انجام
عمل لیزر یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های درمان و زیبایی است که با تکیه بر دقت بالا و کنترل انرژی نور، تحولی بزرگ در پزشکی نوین ایجاد کرده است. لیزر باعث کاهش خونریزی، درد و التهاب می‌شود و دوره نقاهت را به‌طور چشمگیری کوتاه می‌کند. این فناوری با توان هدف‌گیری دقیق، تنها سلول‌های ناخواسته را از بین میبرد و بافت سالم را دست‌نخورده باقی می‌گذارددر برخی از موارد هم از دستگاه های لیزر پلاتینیوم که ترکیبی از طیف های مختلف است استفاده می کند. در درمان‌های پوستی، لیزر موجب تحریک تولید کلاژن و افزایش شادابی و یکنواختی پوست می‌گردد. از دیگر مزایا، تأثیر ماندگار، کاهش خطر عفونت و امکان تنظیم عمق نفوذ بر اساس نوع پوست و هدف درمانی است.
| مزایا | معایب |
|---|---|
| دقت و کنترل بالا روی ناحیه هدف | احتمال سوختگی در تنظیم نادرست |
| کاهش درد و خونریزی | سوزش یا قرمزی موقت پوست |
| بهبود سریع و نقاهت کوتاه | نیاز به چند جلسه درمان |
| نتیجه ماندگار و یکنواخت | تغییر رنگ احتمالی در پوست تیره |
| خاصیت ضد میکروبی و جوانسازی | هزینه نسبتاً بالا |
| عدم آسیب به بافت اطراف | نیاز به مراقبت بعد از درمان |
عوارض احتمالی عمل لیزر
- قرمزی و التهاب موقت پوست
- احساس سوزش یا خارش جزئی پس از درمان
- تغییر رنگ پوست (هیپو یا هایپر پیگمانتاسیون)
- بروز تاول یا دلمه در اثر حرارت زیاد
- فولیکولیت (التهاب ریشه مو)
- تورم خفیف در ناحیه درمان
- عفونت پوستی در صورت رعایت نکردن بهداشت
- آسیب چشمی در اثر نبود عینک محافظ
راه‌های پیشگیری و کنترل عوارض
- انتخاب دستگاه مناسب برای نوع پوست (دایود، الکساندرایت یا Nd:YAG)
- انجام تست لیزر روی نقطه کوچک قبل از شروع درمان کامل
- استفاده از ژل خنک‌کننده و سیستم سرمایش فعال در طی درمان
- پرهیز از آفتاب‌گرفتن و سولار تا دو هفته قبل و بعد از جلسه
- استعمال کرم ترمیم‌کننده و ضد التهاب بعد از لیزر
- مصرف منظم ضد آفتاب با SPF بالا در تمام زمان‌ها
- شیو کردن به‌جای وکس یا اپیلاسیون بین جلسات
- انجام لیزر فقط در کلینیک دارای مجوز با نظارت پزشک متخصص
تعرفه های لیزر در سال ۱۴۰۴
تعرفه های لیزر امسال بر اساس نوع دستگاه، وسعت ناحیه درمان و نوع پوست متغیر است. بررسی جدید کلینیک های معتبر تهران نشان می دهد که هزینه هر جلسه لیزر برای کل بدن بانوان بین هشتصد و پنجاه هزار تا یک میلیون و دویست هزار تومان است و برای آقایان که موی ضخیم تر و متراکم تری دارند، بین یک میلیون تا یک میلیون و پانصد هزار تومان محاسبه می شود. اگر تنها بخشی از بدن تحت درمان قرار گیرد، قیمت هر ناحیه به طور میانگین از صد هزار تا هشتصد هزار تومان متغیر خواهد بود. لیزر الکساندرایت کندلا به دلیل عملکرد سریع و سیستم خنک کننده قوی، تعرفه بالاتری نسبت به دایود دارد اما نتیجه ای دقیق تر ارائه می دهد. در نهایت، انتخاب کلینیک معتبر و دستگاه استاندارد، مهم تر از تمرکز صرف بر عدد قیمت است.
سوالات رایج درباره آشنایی با عمل لیزر
چه عاملی باعث می شود طول موج لیزر الکساندرایت برای پوست های روشن اثربخش تر از پوست های تیره باشد؟
لیزر الکساندرایت با طول موج هفتصد و پنجاه و پنج نانومتر، بیشترین جذب را توسط رنگدانه ملانین دارد. چون پوست های روشن ملانین کمتری در بافت سطحی دارند، انرژی لیزر به فولیکول مو می رسد بدون آنکه پوست دچار سوختگی شود. در پوست های تیره، مقدار بالای ملانین سطحی باعث جذب زودهنگام انرژی و افزایش خطر آسیب حرارتی می گردد.
دلیل علمی نیاز به فاصله زمانی چند هفته ای میان جلسات لیزر موهای زائد چیست؟
رشد مو در سه فاز فعال، گذرا و استراحت اتفاق می افتد و تنها در فاز فعال لیزر قادر به تخریب ریشه مو است. فاصله چهار تا شش هفته ای بین جلسات کمک می کند تا موهای جدید وارد فاز فعال شوند و نتیجه درمان به صورت تدریجی و پایدار حاصل شود.
در هنگام لیزر موهای زائد، نقش سیستم خنک کننده در کاهش عوارض پوستی چگونه تعریف می شود؟
سیستم خنک کننده به کمک ژل یا اسپری کرایو موجب کاهش انتقال گرما به اپیدرم می شود و احتمال سوختگی، قرمزی و درد را کم می کند. همزمان دمای کنترل شده اجازه می دهد انرژی مورد نیاز به ریشه مو برسد بدون اینکه پوست آسیب ببیند.
تفاوت اصلی میان لیزر پالسی کوتاه مدت و پالسی بلند مدت در درمان های پوستی چیست؟
لیزر پالسی کوتاه مدت انرژی را در بازه زمانی بسیار سریع تخلیه می کند و برای از بین بردن رنگدانه ها و تاتو مناسب است، در حالی که پالسی بلند مدت با حرارت کنترل شده تر فولیکول های مو را هدف قرار می دهد و خطر سوختگی را کاهش می دهد.
